.
.
Φυλλομετρώντας το εξαιρετικό Λεύκωμα της Ευφροσύνης Δοξιάδη The mysterious Fayum Portraits - Faces from Ancient Egypt (Thames and Hudson 1995), θα ήθελα να πω δυο λόγια. Από πού μας κοιτάζουν άραγε αυτά τα πορτραίτα; Ποια θέσφατα γυρεύουν να μας μεταδώσουν; Τι σημαίνει η αυστηρή στάση, το φωτεινό μέτωπο, τα μεγάλα θλιμμένα μάτια; Η μειλίχια έκφραση στο κλειστό στόμα;
Περνώντας από την παγανιστική σφαίρα στην τραγωδία, ο άνθρωπος κατάφερε να οικοδομήσει εντός του και στη συνέχεια να μνημειώσει ένα πρόσωπο, που σε καμιά προηγούμενη παράδοση δεν είχε με τέτοιο τρόπο στερεωθεί. Ο μεγάλος αυτός κόσμος κλείνοντας τον κύκλο του αφήνει κληρονομιά την ελληνιστική Ανατολή και τη λατινική Δύση, και έκτοτε δύο φαινομενικά όμοιες, αλλά στην ουσία ριζικά διαφορετικές, υποθήκες του βλέμματος - τα πορτραίτα του Φαγιούμ φανερώνουν ακριβώς την οριακή στάση πριν από τη μετάβαση. Είναι η τελευταία εικόνα της αρχαίας συνείδησης, εκφρασμένη στο ένα και μοναδικό πρόσωπο. Το επόμενο στάδιο θα είναι του αποκεκαλυμμένου λόγου και της εννοιακής μεταμόρφωσης, με την οποία ο πολιτισμός της Ανατολής θα πορευθεί έξω από την ιστορία για περισσότερα από χίλια χρόνια.
Οσο και να γυρίσεις πίσω, δύο πρότυπα του προσώπου υποστασιάζουν, ο ήρωας και ο άγιος. Υπέρβαση και αυτοπαράδοση. Στοχασμός και πίστη. Από την εποχή του νεοτερικού επιθετικού μοντέλου, που απέκοψε την ανθρωπότητα από τον λώρο του πνεύματος, οι αρχαίες αναφορές και αξίες, εκείνες που κινούσαν επί αιώνες τα νήματα της συνείδησης, σταθερά και ολοένα εκπίπτουν. Στον αντίποδα αυτής της οριστικής απ-ουσίας, όπου όλοι παρατηρούν αλλά κανείς δεν βλέπει (σήμερα τα πάντα μοιάζουν είδωλα ακριβώς γιατί είναι δίχως νόημα), ο άνθρωπος των πρώτων αιώνων, δοκιμασμένος στη μεγάλη στοχαστική παράδοση, φαίνεται να είναι όλος μάτια. Κι αν το ήθος προσδιορίζει το βλέμμα, εδώ έχουμε πλεόνασμα τέτοιο που νικάει το χρόνο κι έρχεται ως εμάς με την ταχύτητα του φωτός: Στόμα που δεν μιλά παρά μόνο για να παρηγορήσει. Μάτια στραμμένα προς τα μέσα και ταυτόχρονα προς τον καθένα, γεμάτα συμπόνια και έλεος. Κατάφαση της ζωής αλλά και παραδοχή του θανάτου, μα προπάντων προσδοκία του ενός. Του φωτισμού της αλήθειας.
Είναι το δικό μας βλέμμα. Το βλέμμα που φέρουν ακόμη οι άδολοι και απλοί άνθρωποι, όπως και οι ηττημένοι του πνεύματος. Αυτό που την οριστική του έκπτωση βιώνουμε στον σημερινό, αφανισμένο κόσμο.
.
Φυλλομετρώντας το εξαιρετικό Λεύκωμα της Ευφροσύνης Δοξιάδη The mysterious Fayum Portraits - Faces from Ancient Egypt (Thames and Hudson 1995), θα ήθελα να πω δυο λόγια. Από πού μας κοιτάζουν άραγε αυτά τα πορτραίτα; Ποια θέσφατα γυρεύουν να μας μεταδώσουν; Τι σημαίνει η αυστηρή στάση, το φωτεινό μέτωπο, τα μεγάλα θλιμμένα μάτια; Η μειλίχια έκφραση στο κλειστό στόμα;
Περνώντας από την παγανιστική σφαίρα στην τραγωδία, ο άνθρωπος κατάφερε να οικοδομήσει εντός του και στη συνέχεια να μνημειώσει ένα πρόσωπο, που σε καμιά προηγούμενη παράδοση δεν είχε με τέτοιο τρόπο στερεωθεί. Ο μεγάλος αυτός κόσμος κλείνοντας τον κύκλο του αφήνει κληρονομιά την ελληνιστική Ανατολή και τη λατινική Δύση, και έκτοτε δύο φαινομενικά όμοιες, αλλά στην ουσία ριζικά διαφορετικές, υποθήκες του βλέμματος - τα πορτραίτα του Φαγιούμ φανερώνουν ακριβώς την οριακή στάση πριν από τη μετάβαση. Είναι η τελευταία εικόνα της αρχαίας συνείδησης, εκφρασμένη στο ένα και μοναδικό πρόσωπο. Το επόμενο στάδιο θα είναι του αποκεκαλυμμένου λόγου και της εννοιακής μεταμόρφωσης, με την οποία ο πολιτισμός της Ανατολής θα πορευθεί έξω από την ιστορία για περισσότερα από χίλια χρόνια.
Οσο και να γυρίσεις πίσω, δύο πρότυπα του προσώπου υποστασιάζουν, ο ήρωας και ο άγιος. Υπέρβαση και αυτοπαράδοση. Στοχασμός και πίστη. Από την εποχή του νεοτερικού επιθετικού μοντέλου, που απέκοψε την ανθρωπότητα από τον λώρο του πνεύματος, οι αρχαίες αναφορές και αξίες, εκείνες που κινούσαν επί αιώνες τα νήματα της συνείδησης, σταθερά και ολοένα εκπίπτουν. Στον αντίποδα αυτής της οριστικής απ-ουσίας, όπου όλοι παρατηρούν αλλά κανείς δεν βλέπει (σήμερα τα πάντα μοιάζουν είδωλα ακριβώς γιατί είναι δίχως νόημα), ο άνθρωπος των πρώτων αιώνων, δοκιμασμένος στη μεγάλη στοχαστική παράδοση, φαίνεται να είναι όλος μάτια. Κι αν το ήθος προσδιορίζει το βλέμμα, εδώ έχουμε πλεόνασμα τέτοιο που νικάει το χρόνο κι έρχεται ως εμάς με την ταχύτητα του φωτός: Στόμα που δεν μιλά παρά μόνο για να παρηγορήσει. Μάτια στραμμένα προς τα μέσα και ταυτόχρονα προς τον καθένα, γεμάτα συμπόνια και έλεος. Κατάφαση της ζωής αλλά και παραδοχή του θανάτου, μα προπάντων προσδοκία του ενός. Του φωτισμού της αλήθειας.
Είναι το δικό μας βλέμμα. Το βλέμμα που φέρουν ακόμη οι άδολοι και απλοί άνθρωποι, όπως και οι ηττημένοι του πνεύματος. Αυτό που την οριστική του έκπτωση βιώνουμε στον σημερινό, αφανισμένο κόσμο.
